Óábyrgt að víkja frá ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar

Viðskiptaráð hefur tekið til umsagnar frumvarp til laga um breytingu á lögum um stjórn fiskveiða sem ætlað er að tryggja 48 daga strandveiðar. Til að svo megi vera er lagt til að heimild Fiskistofu til að stöðva strandveiðar á fiskveiðiárinu 2024/2025 verði afnumin og ráðherra veitt heimild til að ráðstafa auknu aflamagni til strandveiða, til viðbótar við það sem nú þegar er í 5,3% pottinum. Viðskiptaráð gerir alvarlegar athugasemdir við að með frumvarpinu sé vikið frá ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar. Þá hvetur ráðið stjórnvöld til þess að endurskoða umfang og skipulag strandveiðikerfisins, þar sem núverandi fyrirkomulag tryggir ekki hagkvæma nýtingu auðlindarinnar.

Ekki tilefni til að víkja frá ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar

Frumvarpið veitir heimild til að víkja frá ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar og veiða umfram það aflamagn sem ráðlagt var fyrir fiskveiðiárið 2024/2025. Almenn sátt hefur ríkt um ráðgjöf stofnunarinnar og mikilvægi hennar þegar kemur að því að tryggja sjálfbærar veiðar á Íslandsmiðum. Viðskiptaráð telur engar málefnalegar ástæður fyrir því að víkja frá vísindalegri ráðgjöf, til þess að þjóna skammtímahagsmunum strandveiðimanna sem þegar njóta meðgjafar innan núverandi kerfis.

Í greinargerð með frumvarpinu eru ekki færð rök fyrir því að ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar sé röng eða að tilefni sé til að víkja frá henni vegna sérstakra aðstæðna í lífríki hafsins. Þannig virðast aðeins pólitískar ástæður liggja að baki því að vikið er frá ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar, þar sem tryggja á ákveðnum hópi heimild til að ofveiða fiskistofnana í kringum landið. Þá er jafnframt óljóst, miðað við núverandi útfærslu skv. frumvarpinu, hvernig tryggja eigi 48 daga strandveiðar á næsta fiskveiðiári, í ljósi þess að umframveiði þessa árs á að dragast frá aflamagni innan 5,3% kerfisins á næstu árum. Þótt ríkisstjórnin hafi heitið því að tryggja 48 daga til strandveiða, er þeim sem starfa innan strandveiðikerfisins veittur lítill fyrirsjáanleiki um hvert fyrirkomulag veiðanna verður á komandi árum.

Viðskiptaráð telur að verulega skorti á líffræðilegt áhrifamat með frumvarpinu. Í greinargerð er ekki gerð tilraun til að meta hvaða áhrif umframveiði mun hafa á einstaka stofna til framtíðar. Ætla má að umframveiði muni leiða til þess að stofnarnir sem ofveitt er af verða í kjölfarið minni nokkur ár fram í framtíðina, með tilheyrandi neikvæðum áhrifum á greinina í heild sinni. Því telur ráðið það ekki rétt sem kemur fram í greinargerðinni að frumvarpið muni ekki hafa áhrif á tekjur ríkissjóðs. Ljóst er að minni stofnar og þ.a.l. minni heildarafli vegna veiði umfram ráðgjöf myndu þýða að skatttekjur ríkisins af greininni yrðu minni en ella hefði orðið. Áhrif frumvarpsins myndu því fyrirsjáanlega vera neikvæð, á fiskistofnana, heildarafla, afkomu fyrir­tækja og einstaklinga sem starfa í sjávarútvegi og tekjur ríkissjóðs.

Sótt að greininni úr mörgum áttum

Fyrirliggjandi frumvarp er lagt fram samhliða fleiri frumvörpum sem munu hafa íþyngjandi og neikvæð áhrif á sjávarútveginn í heild sinni, verði þau samþykkt af Alþingi.

Í fyrsta lagi ber þar að nefna fyrirhugaða tvöföldun veiðigjalda. Sú aðgerð mun draga úr hvötum fyrirtækja til þess að fjárfesta í nýjum tækjum og tækni, auk þess að draga úr arðgreiðslum í greininni í heild sinni. Í öðru lagi hækkun kolefnisgjalds um 25%, ofan á 60% hækkun sem þegar hafði verið samþykkt í fjárlögum fyrir árið 2025. Samanlagt jafngilda þessar hækkanir tvöföldun kolefnisgjaldsins á skömmum tíma. Kolefnisgjaldið hefur verið kynnt sem liður í orkuskiptum, þrátt fyrir að núverandi tækni geri fyrirtækjum í sjávarútvegi ekki kleift að komast hjá gjaldinu. Því er í raun um hefðbundna skattlagningu að ræða. Í þriðja lagi eru hertar reglur um upplýsingaskyldu tengdra aðila í sjávarútvegi, þar sem tengdir aðilar eru skilgreindir með víðtækari hætti en í öðrum atvinnugreinum og kröfur um tíðar skýrslugjafir fyrirtækjanna til ríkisins.

Til viðbótar við þessar íþyngjandi breytingar hefur skapast aukinn óróleiki á alþjóðamörkuðum með breyttri viðskiptastefnu Bandaríkjanna og ljóst að fyrirhugaðir tollar á íslenskar vörur munu hafa neikvæð áhrif á einn mikilvægasta útflutningsmarkað fyrir íslenskar sjávarafurðir.

Strandveiðar óhagkvæmt fyrirkomulag sem ekki ætti að bæta í

Þá vill Viðskiptaráð árétta að strandveiðar eru í grunninn óhagkvæm nýting á sjávarauðlindinni. Fyrirkomulagið felur í sér kapphlaup á miðin, líkt og var við lýði fyrir setningu kvótakerfisins, en það leiðir til hærri sóknarkostnaðar, dregur úr verðmæti aflans og eykur hvata til að sækja sjóinn við hættulegar aðstæður. Í ljósi þess að afli er ekki sóttur með eins hagkvæmum hætti og kostur er fela strand­veiðar í sér efnahagslega sóun. [1]

Þessi óhagkvæmni er ljós þegar ársreikningar þeirra sem stunda strandveiði og annarra aðila í útgerð eru bornir saman. Þegar hreint hagnaðarhlutfall (EBT) samkvæmt árgreiðsluaðferð er skoðað á árunum 2018-2023 sést að það var neikvætt um 6,3% fyrir strandveiðibáta, á meðan að hlutfallið var jákvætt fyrir allar aðrar tegundir skipa. Er það þrátt fyrir að þau sem stundi strandveiðar hafi ekki þurft að greiða fyrir þær aflaheimildir sem þau veiða og fá 40% afslátt af veiðigjöldum. [2] Í þessu samhengi bendir Viðskiptaráð á 1. gr. laga um stjórn fiskveiða þar sem tíundað er það markmið laganna að tryggja skuli hagkvæma nýtingu nytjastofna sjávar. Af framangreindu er ljóst að fyrirhugaðar breytingar ganga gegn markmiðum þeirra laga.

Viðskiptaráð hvetur til þess að frumvarpið nái ekki fram að ganga, þar sem það miðar að því að bæta í óhagkvæmt kerfi með því að ganga fram hjá vísindalegri ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar. Nær væri að stjórnvöld myndu einbeita sér að því að styrkja sjávarútveginn í heild sinni. Það mætti gera með því að létta á skrifræðiskvöðum, draga úr skattlagningu á greinina og efla samkeppnishæfni greinarinnar, t.d. með því að draga úr umfangi strandveiða.

Umsögnina í heild sinni má lesa hér.